Diyadinin turizimi

İlçemiz çok eski bir tarihe sahip olup, bugün birçok kalıntılarına rastlanmakla birlikte, çoğu eserler de silinip kaybolmuştur. İlçenin en önemli tarihi eserleri şunlardır.

1-Diyadin Kalesi: İlçe merkezinin güneyine düşer. 1923 (1877) ve I. Dünya Harbinde sırasıyla Rusların ve Ermenilerin eline geçmiş olup büyük ölçüde hasar görmüştür. Günümüze kadar korunmadığı için tahrip edile edile çok az bir kalıntısı kalabilmiştir. Çevresinde oturan aileler de büyük tahirbatlar yaparak çıkardıkları taşlarla ev yapmışlardır.

Evliya Çelebi’ye göre Diyadin kalesi Azerbeycan hükümdarı Ziyaeddin ((Sultan Hasan oğlu-Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu) tarafından yapılmıştır. Aslında kalenin yapılış tarzı, kullanılan malzeme ve işçiliği yönünden Urartu eserlerine çok benzemektedir. Bir sınır kalesi olan Diyadin kalesini Ziyaeddin yeniden onartmış, eklemeler yapmış, mevcut kale içerisinde bir barınak ve hatta yaptırmıştır.

Seyyah Evliya Çelebi burayı gezdiği yıllarda Diyadin kalesinin 600 toprak örtülü evi, bir hanı, bir hamamı, 40-50 dükkanı varmış. Fakat günümüzde bahsedilen bu yapılara rastlanmamaktadır. Ancak kalenin az bir kalıntısı ve kaleden Murat nehrine inen bir su yolu mevcuttur.

2 Diyadin Tokluca Kalesi: Diyadin ilçesine 19 km mesafede bulunan Tokluca Köyü’nün hemen arkasındaki tepe üzerinde bulunmaktadır.

3-Diyadin Avnik Kalesi: Avnik Kalesi, Diyadin’e 29 km mesafedeki Aladağ’ın yüksek bir tepe noktasında yer alan “Ali Hido” adlı ile anılan “Yankaya” Mezrasında bulunmaktadır.

4-Diyadin Kuje (Miraşe) Kalesi: Avnik Kalesi’nin yakın bir yerinde bulunan “Kuje Kalesi”de; Aladağ’ın yüksek noktalarında “Yankaya” mezrası sınırları içinde yer almaktadır.

5-Diyadin Meya Köyü Mağaraları: İlçenin 15 kilometre uzaklığında olan Meya (Günbuldu) köyünün 400 metre kuzeybatısında yer alan yüksek ve sıra kayalıklar içerisindedir. Sıra kayalık ile alt zemin arasında 100-200 metrelik bir çakıllı ve çıkılması güç bir yamacı vardır. Bu yamacın üst ucundaki dik, yüksek ve sıra kayalara oyulmuş sayısız ve değişik yapıda odalar. Barınma yerleri, mezarlar, tapınaklar, ibadethaneler, mağaralar ve saklanma yerleri vardır. Eski çağlarda burası dış baskın, işgal ve saldırılarda savunmaya çok elverişli ve ele geçirilmesi güç olacak şekilde yapılmış, savunması kolay biçimdedir.

Mezar ve evlerin bulunduğu yerlerde toprak yapısı ve bir kısım kayalar gayet yumuşaktır. Aşağı durak yerinde önceleri çeşitli hayvan heykellerine, Mitolojik yapılara ve süsleme eserlerine rastlanmasına rağmen, şimdi söz konusu yapıtlara pek az rastlanmaktadır. Büyük bir kaya parçasına oyulmuş Mihtap, Haç işlenmiş taşlar, İslam ve yezidi mezarları Hz. Ali’nin atının ayağı izleri olduğu söylenen taşlar geriye kalan kalıntılardır.

Meya kalıntılarının az ilerisindeki sahabe mezarları adı tarihi ve efsanevi izler taşır. Kırmızı şehit (Şehit-i sor), siyah şehit (Şehiti reş) Beyaz şehit (Şehid-i çil) bu şehitlerin en tanınmışlarıdır. Burada şehre su akıtılan bir de su tüneli vardır.

Meya mağaralarının bulunduğu dağın tepesi düzdür. Ard arda uzayıp giden kayaların uzunluğu yaklaşık bir kilometredir. Bu kayaların yüksekliği ise 30-50 metre kadardır. Mağaralar peri bacaları, odalar, kale, sığınma ve barınma yerleri, vs. Hepsi bu dağın orta kısmında kayaların dibinde ve arasındadır. Kale, kayaların orta kısmına oyulmuştur. Güneye bakan pencereler, bazı odaların kapı ve balkon gibi bölümlerini oluşturmuştur.

6-Diyadin Tendürek Dağları: Sönmüş, volkanik bir dağdır. İlçenin Güney doğusuna düşer. Dağın tepesinde tandıra benzer çukurlar olduğundan bu adı almıştır. Tabii güzelliği ile birlikte, soğuk suları ve sıcak suları mevcuttur.

Dağın sıcak suları kükürtlüdür. Tepesinde krater bir göl vardır. Kaynak suyu boldur. Murat nehrinin kaynağı buradan çıkmaktadır. Yazın yayla olarak kullanılır. Çeşitli av hayvanları bulunmaktadır. İlkbaharda buralarda bol miktarda mantar ve yenilebilen çeşitli bitkiler yetişmektedir.

7-Diyadin Kaplıcalar: Diyadin kaplıcaları; Yılanlı, Davut ve Köprü Çermiği şeklinde 3 gruba ayrılır. Kaplıcalar Diyadin’in 7 km güneyindedir.Sezon süresince devamlı dolmuş seferleri yapılan kaplıcalarda 150 yatak kapasiteli turistik otel, lokanta ve çayhanesi, kiralanacak odaları bulunmaktadır. En fazla kullanılan kaplıcalar şunlardır:

a)Diyadin Yılanlı Çermiği: Kaplıcaların merkezinde bulunur. Diğer çermiklere göre daha şifalı olduğu söylenmektedir. Kalsiyum, biokarbonatlı sulardandır. Hemen Murat nehrinin bitişiğinde olup suyu alttan kaynar ve serindir. Su sıcaklığı 39 derece dolayındadır. Yıllar önce bu su kaynağında yılanlar bulunduğu için bu adı almıştır. Üstü kapalı olup tüm tesisler bu kaplıcanın yanında bulunmaktadır. Açık yaralara, romatizmaya, nevralji ve kadın hastalıklarına iyi gelir.

b)Diyadin Davut Çermiği: Davut köyü sınırları içerisinde yer aldığından bu adı almıştır. İlçeye 10 km uzaklıktadır. Yılanlı çermiğinin kuzeydoğusuna düşer. Su sıcaklığı 45 derece civarındadır. Suyunda bol miktarda kalsiyum, biokarbonat, hidrojensülfür, karbondioksit ve magnezyum vardir. Suyun yeryüzüne çıktığı yerde kireç ve kükürtten oluşan taşlaşmış tepecikler vardır. Romatizmaya, kapalı ve sulu yaralara, bağursak, dolaşım, solunum ve mide hastalıklarına iyi gelir.

c)Diyadin Köprü Çermiği: Yılanlı çermiğinin 500 metre kuzey batısındadır. Suyu birkaç yerden kaynak vaziyetinde çıkar. Suyunda bol miktarda kireç ve kükürt bulunmaktadır. Suyun yeryüzüne çıktığı yerde kireç ve kükürtten oluşan taşlaşmış tepecikler vardır. Bu çermiğin suyu diğer çermiklere nazaran daha sıcaktır. Ortalama su sıcaklığı 50 derecedir. Suyun çıktığı yerden 30 metre kadar uzaklıkta etrafı kapalı ve üzeri açık iki havuz mevcuttur.

8-Diyadin Kudret Köprüsü: Köprü çermiğinin hemen yanı başındadır. Çermiğin adı da buradan gelmektedir. Murat nehri üzerinde tahminen 40 metre yüksekliğinde 30 metre eninde tabii bir köprü olarak sert kayalardan oluşmuş yıkılma tehlikesi olmayan karşı tarafa geçit veren bir köprü görünümündedir.

Evliya Çelebi, seyahatnamesinde burayı Gemap-İbretü-numa diye adlandırmıştır.

9-Diyadin Dambat Çermiği ve Maden Suyu:

Ağrı’ya 5 km uzaklıktaki Yolluyazı (Dambat) Köyünde, Murat Nehrinin kıyısındadır. Yerden fışkıran su kükürtlüdür. Yara, çıban, sivilce gibi deri hastalıkları ve romatizma için şifalıdır.

Ağrı Diyadin Termal Turizm Merkezi 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca “Turizm Merkezi” ilan edilmiştir.

17.10.1993 tarihve 21731 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.